امتحان شفاهى

روزى امام صادق علیه السلام خطاب به شاگردانش فرمود: تاکنون چه چیزى از من آموخته اید؟

یکى از شاگردان : هشت مسئله آموخته ام .(1)

امام صادق علیه السلام : آنها را برایم بیان کن تا بدانم . شاگرد گفت :

1 - دیدم هر محبوبى حبیب خود را هنگام مرگ رها مى کند و از او جدا مى شود، پس همت وسعى خود را مصروف داشتم به چیزى که از من جدا نگردد و مرا تنها نگذارد، بلکه در تنهائى انیس و مونس من باشد.و آن عمل خیر است که پس از مرگ نیز با من است .

خداوند متعال فرمود: مَن یَعمَل خَیراً یُجزَ بِهِ

امام علیه السلام : احسنت ، آفرین .

2 - گروهى را دیدم که به حسب و نسب خود فخر مى کنند، و گروهى دیگر به مال و فرزند خود، و حال آنکه اینها فخر ندارد. من فخر عظیم را در کلام خدا دیدم که فرمود: اِنَّ اَکرَمَکُم عِندَاللهِ اَتقیکُم پس تلاش کردم نزد خدا کریم باشم .

امام علیه السلام : احسنت ، آفرین .

3 - دیدم مردم به لهو و لعب ، و طرب و شادى سرگرم هستند و شنیدم که خداوند فرمود: واَما مَن خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفسَ عَنِ الهَوى فَإِنَّ الجَنَّةَ هِىَ المَاءوى (2)

هر کس از خداى خویش بر انجام گناه بترسد و نفس خویش را از هوى و هوس باز دارد جایگاه او بهشت است .

بنا بر این سعى کردم هوى و هوس را از خودم دور کنم ، و بر طاعت و عبادت الهى مداومت ورزم .

امام علیه السلام : احسنت ، آفرین .

4 - دیدم هر کس چیزى بدست مى آورد، در حفظ او مى کوشد در حالى که خداوند مى فرماید: مَن ذاَالَّذى یُقرِضُ اللهَ قَرضاً حَسَناً فَیُضاعِفهُ لَهُ وَ لَهُ اَجرٌ کَریمٌ(3)

هر کس به خداوند و در راه او قرض الحسنه بدهد، پس خدا آن را چند برابر به او بر گرداند و ثواب بسیارى به او خواهد داد.

پس من مضاعفه را دوست دارم و چیزى را محفوظتر از آنچه نزد خدا باشد نمى بینم . به همین جهت هرگاه چیزى عزیز و بزرگ به دست مى آورم به وسیله آن به خدا رو مى آورم و در راه خدا به مصرف مى رسانم تا ذخیره اى براى آخرت باشد که به آن نیاز پیدا خواهم کرد.

امام علیه السلام : احسنت ، آفرین .

5 - دیدم بعضى از مردم به بعضى دیگر حسد ورزند خداوند مى فرماید:

نَحنُ قَسَّمنا بَینَهُم مَعیشَتَهُم فِى الحَیوةِ الدُّنیا وَ رَفَعنا بَعضَهُم فَوقَ بَعضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعضُهُم بَعضا سُخرِیا وَ رَحمَةُ رَبِّکَ خَیرٌ مَمایَجمَعُونَ(4)

ما روزى مردم را در زندگانى دنیا میان ایشان قسمت نمودیم و بعضى را بر بعضى دیگر برترى بخشیدیم تا براى رفع نیازمندیهاى خود دیگران را بکار گیرند. وبا تعاون و همکارى نیازهاى یکدیگر را بر طرف سازند، و رحمت پروردگار تو بهتر است از آنچه مردم در دنیا انباشته مى کنند.

پس وقتى دانستم رحمت واسعه الهیه از آنچه مردم جمع مى کنند بهتر است ، به هیچکس حسد نورزیدم و بر آنچه از دنیا از دست دادم تاءسف نخوردم .

امام علیه السلام : احسنت ، آفرین .

6 - دیدم بعضى از مردم با بعضى دیگر در مسائل دنیوى و لذات نفسانى با هم کینه و دشمنى مى ورزند، وشنیدم کلام خدا را که فرمود:

اِنَّ الشَّیطانَ لَکُم عَدُوُّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوا(5)

پس به دشمنى با شیطان روى آوردم و از دشمنى با غیر او اعراض کردم .

امام علیه السلام : احسنت ، آفرین .

7 - دیدم مردم در طلب رزق و جمع مال بسیار تلاش مى کنند و خود را بزحمت مى اندازند در حالى که شنیدم خداوند فرمود:

وَ ما خَلَقتُ الجِنَّ وَالاِْنْسَ اِلا لِیَعْبُدُونَ * مااُریدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما اُریدُ اَنْ یُطعِمُونَ * اِنَّ اللهَ هُوَ الرَّزاقُ ذُوالقُوَّةِ المَتینُ(6)

هدف خلقت جن و انس معرفت و پرستش خداوند است . من از مردم روزى و اطعام نمى خواهم ، همانا خدا روزى رسان توانا و نیرومند است .

پس دانستم وعده خدا حق ، و سخن او راست است . آنگاه به وعده او آرام گرفتم و به سخن او راضى شدم و به حق او بر من توجه نمودم و از آنچه براى من نزد غیر اوست روى گرداندم .

امام علیه السلام : احسنت ، آفرین .

8 - دیدم گروهى از مردم به سلامتى و نیروى بدنى خود، بعضى دیگر به کثرت اموال ، و جمعى به کثرت اولاد اعتماد نموده ، و به آینده خویش دل خوش کرده اند، در حالى که شنیدم خداوند فرمود:

وَ مَن یَتَّقِ اللهَ یَجعَل لَهُ مَخرَجا * وَ یَرزُقهُ مِن حَیثُ لایَحتَسِبُ وَ مَن یَتَوَکَّلُ عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسبُهُ اِنَّ اللهَ بالِغُ اَمرِهِ قَد جَعَلَ اللهُ لِکُلِّ شَیى ءٍ قَدرا.(7)

کسى که تقواى الهى پیشه سازد، خداوند او را از شبهات و مشکلات و فتنه هاى دنیا، و شدائد و خطرات آخرت به سلامت بیرون خواهد آورد، و از راهى که تصور نمى کند و به حساب نمى آید روزى او را خواهد داد. هر کس بر خدا توکل کند خدا او را کفایت نماید و به هدف و مرادش مى رساند، و خداوند براى هر چیزى اندازه اى قرار داده است .

بنابراین من بر خدا توکل کردم و اعتمادم از غیر او زائل گشت .

امام صادق علیه السلام پس از شنیدن این هشت مطلب فرمود: به خدا سوگند، تورات ، انجیل ، زبور، فرقان و سایر کتب آسمانى به این مطالب هشتگانه بر مى گردد.

******

پاورقی:1- ارشاد القلوب / باب 52.

2- سوره نازعات / آیات 41 40.

3 - سوره حدید / آیه 11.

4 - سوره زخرف / آیه 32.

5- سوره فاطر/ آیه 6.

6 - سوره ذاریات / آیات 56 58.

7 - سوره طلاق / آیه 3 4.